Enpresen euskalduntzea: metodo objektibo bat

Fermin Lazkano (Makina Erremintaren Institutua)

Nola jakin euskara planetik lortutakoa asko ala gutxi den? Nola zenbatetsi lantoki batean euskararen erabileraren sabai teorikoa kuantifikatzea? Nola neurtu ekintzen eragina? Neurtzerik balego, erabaki eta ekintzak eraginkortasunaren arabera sailkatu ahal izango lirateke, batzuk lehenesteko.

Lantokietan lau eragile daude zuzenki eragiten dutenak hizkuntza ohituretan, eta beste bat zeharka eragiten duena. Grafikoki:

Lau eragile horiek eragile aktiboak dira, baldintzatu egiten dute erabiliko den hizkuntza. Zeharkako eragiletzat “giroa”, idatzi dugu.

Subjektu aktiboen artean elkarrekintza batzuk gertatzen dira, konbinazio jakin batzuk. Esate baterako konbinazio horietako bat, norbera eta tresneriaren artean gertatzen dena da. Horri AB konbinazioa deritzogu. Dauden guztiak hauexek:

Kanpoko eragileak hartzen dituztenak ezabatu egin ditugu analisi metodologikoaren azalpena laburtzeko.

Konbinazio horietako bakoitzak hainbat “kasu” biltzen ditu. Demagun pertsonak edo euskaldunak (1), edo erdaldunak (0) edo erdi euskaldunak (1/2) direla. Tresneriari dagokionez, edo euskaldunak (1) edo erdaldunak (0) dira. Konbinazioak eta kasuak bilduta, hau da sortzen den taula:

Orain artekoa biltzeko, hiru eragile aktibo hartu ditugu aintzat, hiru konbinazio agertu zaizkigu eta 33 kasu. Bere horretan, 23 kasutan (%70etan) ezinekoa da euskaraz aritzea, hain zuzen ere elkarrekintzetan erdaldunik (0) dagoen guztietan.

Kasuak baina, haztatu egin behar dira, ez baitute guztiek gertatzeko probabilitate bera. Esate baterako baliteke pertsona batzuek harreman gehiago izatea beste batzuk baino.

Hortxe dago metodologia honen lehen lana, enpresa ezaugarritzea alegia, litezkeen kasuak aintzat har eta laginak eginez harremanen maiztasunak zenbatestea.

Metodologiaren aplikazio sinplifikatu bat ondorengoa izan daiteke. Sinplifikatua diot guztiek elkarrekintza-maiztasun bera dutela suposatuko dugulako.

Laburtzen ari garen  adibidean, tresneriarik behar zuten bi pertsonen arteko harreman bakoitzeko (ABC), 15 aldiz gertatzen ziren bi pertsonen arteko harremanak baina tresneriarik gabe tartean (AC) eta 40 aldiz pertsona bat tresneriarekin jardun behar izatea (AB). Aurreko hau eta gorago erakutsi dugun kasuen taula aintzat hartuz:

Sinplifikazioekin jarraituz, enpresa horretan euskaldun, ia euskaldun eta erdaldunen kopuruak berdinak badira, 393 kasu horietatik, gehienez zenbat izan daitezkeen euskaldun kalkulatu ahal dugu:

Esan nahi baita eredua den enpresa honetan, hiru harremanetatik bakarra izan daitekeela, gehienez, euskaraz.

Jakina, eredu murritza erabili dugu baina ezagunak dira enpresa errealetan aintzat hartu beharrekoak haztapenak egitean: pertsona bakoitzaren harreman; konbinazio eta kasuen probabilitatea; pertsona zehatzen hizkuntza jarrera eta azkenik erakundean dagoen giroa, horrek pertsonen jarrerak euskaldundu egin ahal ditu eta, haztapen negatiboak ezabatu arte.

Ondorioz, euskara hedatzeko planek hasieratik aipatu ditugun lau aldagai aktiboetan eragin behar eta egin ohi dute, dela kasu erdaldunen probabilitateak murriztuz, dela euskaldunak direnen jarrera pertsonala babestuz, dela euskaldunak teknikoki alfabetatuz IKTekin, pantailekin, eskuliburuekin eta abarrekin duten harremana euskalduntzeko. Baina garrantzitsua dena: ekintza bakoitzaren eragina kuantifikatu egin ahal da.

Pertsonen arteko eta bitarteko teknikoekiko harremanen analisi kuantitatibotik eta euskararen aldeko konbinazioen indartzetik etor daiteke hurrengo jauzia. Tresnak euskalduntzea garrantzitsuagoa da, kuantitatiboki, uste dena baino.